Mutyzm wybiórczy (MW) to zaburzenie lękowe polegające na wybiórczości
mówienia to znaczy, że dziecko mówi w pewnych sytuacjach, a milczy w innych.
Najczęściej zaburzenie rozwija się we wczesnym dzieciństwie między 3 a 5 rokiem życia.
Objawy mutyzmu wybiórczego występują w pewnych miejscach, sytuacjach, w
obecności pewnych osób, w stosunku do których dziecko, bądź osoba dorosła czuje
się niekomfortowo. Ponadto trudności z komunikowaniem się, występują również wtedy,
gdy dana osoba ma świadomość, że inni mogą ją słyszeć lub widzieć podczas mówienia.
Najczęściej dziecko rozmawia w domu z bliskimi i przyjaciółmi, zaś milczy
w przedszkolu/ szkole lub w stosunku do obcych.
Dziecko z mutyzmem wybiórczym rozumie co się do niego mówi, umie mówić,
chce mówić, ale w pewnych sytuacjach nie może nic powiedzieć.
Z dostępnych danych wynika, że częstość występowania mutyzmu wybiórczego
u dzieci na świecie waha się w przedziale od 0,18% do 1,9%, jednak badacze
uważają, że mogą to być wartości
niedoszacowane.
Pierwsze objawy lękowe u dziecka są bardzo często
obserwowane przez rodziców od najmłodszych lat, ale wynikają one z fizjologii,
z adaptacji do nowych miejsc, ludzi oraz mieszczą się w zakresie tzw. lęków
rozwojowych. Niektórzy rodzice uspokajani przez specjalistów, wierzą, że
dziecko z tego wyrośnie, że trzeba dziecku dać czas na oswojenie. Tak też się
dzieje w większości przypadków, lęki rozwojowe znikają i dalszy rozwój dziecka przebiega
bez większych zakłóceń. Niestety zdarza się, że u niektórych dzieci pojawiają
się jakieś nowe lęki a w przedszkolu występują trudności z rozmawianiem z
rówieśnikami lub z nauczycielami.
Logopedzi są specjalistami, którzy podczas badań
przesiewowych w przedszkolu diagnozują wady wymowy i oceniają sposób komunikacji
werbalnej wszystkich dzieci. To właśnie oni (obok nauczycieli) jako jedni z
pierwszych są w stanie zaobserwować w przedszkolu dzieci, które mają problemy
nie tylko z wymową, ale również z komunikacją językową z rówieśnikami i z
dorosłymi. Należy pamiętać, że od 30 do 50% dzieci z MW ma dodatkowo zaburzenia
mowy i języka, co stanowi jeden z czynników wywołujących i podtrzymujących to
zaburzenie lękowe. Dlatego to właśnie logopedzi muszą wyposażyć się w dodatkową
wiedzę dotyczącą pracy nad zaburzoną wymową dzieci z MW. Podczas pracy z
dziećmi z MW i wadami wymowy wielokrotnie doświadczyłam takich sytuacji, w
których nawiązanie dobrych relacji z dzieckiem lękowym i usprawnienie
artykulacji podczas terapii logopedycznej w zdecydowany sposób obniżyło poziom
lęku przed mówieniem.
Logopedzi, którzy nie znają istoty mutyzmu wybiórczego i
zaczną pracować tak jak z każdym innym dzieckiem z wadą wymowy, bez nawiązania
dobrej relacji i obniżenia poziomu lęku, najczęściej nie osiągną sukcesów w
terapii. Niektórzy już po pierwszym lub drugim spotkaniu zniechęcają się i odmawiają
dalszej pracy z dzieckiem z MW ponieważ ,,dziecko nie mówi”, twierdząc, że jest
to praca dla psychologa. Nie jest to właściwa postawa, gdyż szczególnie poważna
wada wymowy może znacznie utrudniać dziecku sprawne komunikowanie się z
otoczeniem i pogłębiać MW.
Jest jeszcze jedna grupa logopedów,
którzy znając istotę tego zaburzenia (m.in. brali udział w szkoleniach
stacjonarnych i webinarach, czytali książki i materiały o MW) zaczynają pracę z
dzieckiem z mutyzmem wybiórczym i mają spektakularne wyniki. Wykorzystują w
swojej pracy techniki metody poznawczo –
behawioralnej. Wypracowują własne strategie i osiągają sukcesy w pracy terapeutycznej.
Takie sposoby oddziaływania sprawdzają się w większości przypadków pracy z
dzieckiem z wadą wymowy i MW w wieku przedszkolnym oraz w części przypadków
pracy z dzieckiem w wieku wczesnoszkolnym. U dzieci w wieku wczesnoszkolnym
niekiedy potrzebna jest współpraca logopedy z psychologiem, natomiast u dzieci
starszych (nastolatków) taka współpraca już w większości przypadków jest
niezbędna, ponieważ zaburzenie jest zazwyczaj w tym wieku utrwalone oraz często
dochodzą inne - współwystępujące z MW - zaburzenia lękowe wymagające
interwencji psychologicznej (np. fobia szkolna), a niekiedy nawet
psychiatrycznej (depresja, myśli samobójcze).
W terapii logopedycznej dzieci z mutyzmem wybiórczym należy pamiętać,
że dzieci te są bardziej wrażliwe niż inne, są bardziej ostrożne, przezorne,
dokładne, wręcz perfekcyjne, często bywają niepewne swoich wyborów, dlatego
wymagają specjalnego podejścia terapeutycznego. Ponadto można przypuszczać, że
na skutek braku relacji werbalnych z rówieśnikami nie dochodzi do nabywania
umiejętności komunikacyjnych w naturalnych warunkach i stąd wzmożony poziom
lęku przed mówieniem u dzieci z MW. Dzieci z MW i wadami wymowy wymagają jednak
szczególnej troski, gdyż trudniej jest im wchodzić w relacje werbalne niż
dzieciom z MW bez wad wymowy i bez trudności językowych.
© Maria
Bystrzanowska 2018
